Marcin Kołodziejczyk - Dysforia. Ci straszni mieszczanie

Istnienie mieszczaństwa w Polsce jest kwestią dyskusyjną. Tak samo jest z klasą średnią. W czasach komunizmu ani jedno ani drugie nie istniało, bo przecież nie ma sensu liczyć kilku promili tak zwanych wyższych sfer, tej warszawki, która rozpycha się łokciami w coraz bardziej historycznych opowieściach, a która tak naprawdę z perspektywy całego kraju nie była niczym ważnym. Od początków przemian ustrojowych minęło niespełna trzydzieści lat, a to co się urodziło i pretenduje do miana sfer wyższych niż proletariackie, jest groteską w formie czystej. W dzisiejszej rzeczywistości III RP prym nadają wykorzenione i goniące za wszelakimi zachodnimi modami jednostki, którym wydaje się, że dzięki temu są oryginalne i wolne. Dziś każdemu wolno myśleć, że jest wolny – głoszą słowa zamieszczone z tyłu okładki „Dysforii” Marcina Kołodziejczyka. Ten zbiór ni to reportaży, ni to opowiadań, celnie punktuje wszystkie najważniejsze cechy dzisiejszych mieszczan. Lemingi te sportretowane są jeszcze mocniej i odważniej niż w prawicowej prasie, a za ich niewesoły obraz odpowiada dziennikarz związany z „Polityką”.

W swoim poprzednim tekście zatytułowanym „B. Opowieści z planety prowincja” autor opisywał wstydliwe albo nieznane z perspektywy Warszawy rejony Polski, zwane najczęściej Polską B. Teraz bierze się za bary z samą stolicą, a dokładniej – z ludźmi, którzy ją zamieszkują. I chociaż nie do końca zbiór tych krótkich form koncentruje się na sferach pretendujących do wyższej klasy średniej, to właśnie one wiodą prym w „Dysforii”. Sam tytuł, za Słownikiem Języka Polskiego, oznacza objaw zaburzeń psychicznych polegający na reagowaniu rozżaleniem, złością i agresją na stosunkowo błahe bodźce. I fakt ten łączy bohaterów książki Kołodziejczyka. Są wkurzeni na świat, w którym żyją. Niektórzy z nich pod względem materialnym mają się świetnie. Narzekają jednak na nieudane życie rodzinne, niesprawiedliwość zdominowanych przez kobiety sądów rodzinnych, niedouczonych, zatrutych ideologią psychologów. Ich high-life nie dał im niczego cennego, za czym warto by pójść. Chcieliśta kapitalizmu, to go mata – zdaje się mówić autor.

Zresztą język tych kilkunastu tekstów zasługuje na osobną uwagę. Jako reporter, pracujący od osiemnastego roku życia, autor obdarzony jest słuchem absolutnym. W związku z tą umiejętnością bardzo sprawnie kreuje i odtwarza swoich bohaterów. Ci zaś nie mówią za pośrednictwem dialogów, ale najczęściej mowy pozornie zależnej. Narrator-autor mówi ich językiem, jeśli ci kaleczą polszczyznę, on robi to również, jeśli wplatają do swoich wypowiedzi modne słowa, te wszystkie eventy, account managery czy junior executivy, idzie w ślad za nimi. Postacie „Dysforii”, mówiąc, tworzą niezamierzone efekty komiczne. Dzięki kilkunastu słowom udaje się Kołodziejczykowi spunktować warszawkę lepiej niż setki poważnych, prawicowych artykułów. Mała próbka: jak oni jej gdzieś powiedzą na mieście, w kawiarni przy bezkofeinowej frappe-srappe, z posypką z czekolady o neutralnej zawartości kakaa, że powstał kościół wyznawców kotleta, który będzie, no nie wiem, wspierać feminizm, to ona będzie tam należeć. Takich smaczków jest w „Dysforii” mnóstwo.

Dostaje się więc przede wszystkim tym wszystkim metropolitarnym snobom, którzy czytając Paulo Coelho, wierzą, że to psychologia, a słuchając Kenny’ego G., myślą, że to jazz. Pakiety poglądów, które przyjmują, są absolutnie politycznie poprawne. Jest w nich miejsce na feministyczny i psychologiczny dyskurs społeczny, wrażliwość na cierpienie zwierząt, wczasy w Egipcie czy Wyspach Kanaryjskich, i last but not least, lekturę „Gazety Wyborczej”. Ci dorośli ludzie, tak na oko trzydziestolatkowie, są niedojrzali, spędzają czas na fejsbuku i grają na smartfonach w Angry Birds. Ich związki wypalają się moment po starcie, ich dzieci są tresowane szkółkami tańca, pianinami, skrzypcami i dżu-dżitsu. Autor na szczęście komentarza nie pozostawia, bo przykłady strasznych mieszczan, które pokazuje w „Dysforii”, mówią same za siebie.

Warszawskie realia opisane przez Kołodziejczyka to nie tylko świat tabletów i hond. Bohaterowie niektórych tekstów to ludzie zanurzeni w poprzednim systemie. Albo niedopasowani do niego i odsunięci na boczny tor, albo konformiści, którzy zmieniają partie polityczne – od tej robotniczej do obywatelskiej. Są też reminiscencje z peerelowskiego dzieciństwa. Czytając szczególnie te momenty, nie mogłem odeprzeć wrażenia, że w podobny sposób już ktoś pisał. Mam na myśli Marka Nowakowskiego i nie czynię autorowi zarzutu, bo przecież nie ma tutaj mowy o żadnym plagiacie. Podobieństwem jest warszawskość tej prozy i umiejętność słuchania. Kołodziejczyk jedną nogą znajduje się jeszcze w reportażu, drugą zaś w prozie fabularnej – trudno oddzielić jedno od drugiego. „Dysforia” jest trafioną diagnozą metropolitarnej tkanki społecznej w państwie postkolonialnym. Jak mówi jeden z bohaterów: tu jest miasto, tu ludzie robią sobie krzywdę, jeśli się zbyt do siebie zbliżą.

Marcin Kołodziejczyk, Dysforia. Przypadki mieszczan polskich, wyd. Wielka Litera, Warszawa 2015, ss. 285.