Przemek Jurek - Kochanowo i okolice. Death metal na prowincji

Granie death metalu łatwym kawałkiem chleba nie jest. W zasadzie przynosi tylko straty. Ani się z tego utrzymać, ani zrobić spektakularnej kariery wizerunkowej. Dwadzieścia lat temu domena młodych, dziś coraz częściej jest muzyką graną i słuchaną przez dziadów. Młodzi do słuchania monotonnych wyziewów z piwnicy się nie garną, mając swoje openery i offy. Nie dla nich Malevolent Creation czy Autopsy: brzydcy muzycy, brzydkie okładki i brzydkie teksty. Stare chłopy hałasujące na gitarach i ryczące o trupach to mało atrakcyjna konwencja w czasach coraz bardziej upłynniającej się ponowoczesności. Gdy liczy się ironia, branie w nawias i odwracanie ról społecznych, spocony chłop z gitarą przegra z wypielęgnowanym brodaczem w rurkach. Bohaterowie „Kochanowa i okolic” z pewnością nie wpisują się w ten nowoczesny model męskości. I chociaż akcja powieści dzieje się dziesięć lat temu, gdy polskie ulice nie były jeszcze tak tęczowe jak dziś, jej bohaterowie bez wątpienia tworzą skansen estetyczny. Siła sentymentu jest jednak wielka: powieść Przemka Jurka z powodzeniem przywołuje wszystkie kody kulturowe dzisiejszych czterdziestolatków, którzy mieli lub nadal mają do czynienia z muzyką.

Początkowo głośniejsze były spektakle teatralne. Wystawione na deskach Teatru Ludowego w Krakowie „Kochanowo i okolice” oraz „Exterminator” grany w stołecznym Teatrze Dramatycznym. Obie sztuki powstały na motywach rzeczonej już powieści, debiutu fabularnego Przemka Jurka – recenzenta muzycznego i satyryka. Oba przedstawienia odebrane zostały raczej pozytywnie, wpisując się w nieco zaniedbaną konwencję komedii obyczajowej. Zwłaszcza gdy ta ostatnia kojarzy się z przaśnym i serialowym humorem objazdowych teatrzyków z Warszawy, „Kochanowo i okolice” oraz „Exterminator” stanowiły ciekawą odmianę, w której nie sposób było uświadczyć współczesnych Młodziaków portretowanych przez reżyserów z pełną akceptacją ich mdłej nowoczesności. I chociaż tekst sztuki (stanowi dodatek do omawianego wydania powieści) intrygująco opisywał czterech metalowców po przejściach, powieść czyni to jeszcze trafniej. Co więcej, członków zespołu jest w niej pięciu!

Czytając „Kochanowo i okolice”, przenosimy się na prowincję na Ziemiach Odzyskanych, jeszcze bardziej prowincjonalną niż tę na rdzennych terenach Rzeczypospolitej. Tytułowa miejscowość jest fikcyjną wsią położoną w powiecie kłodzkim, niedaleko jego stolicy. Mieszkańcy wioski albo emigrują za chlebem, albo próbują wiązać koniec z końcem, heroicznie trwając na swoich włościach. Bohaterowie powieści, piątka trzydziestoletnich metalowców, wybrali trwanie i jakoś sobie radzą. Panowie (bo już nie chłopcy) reaktywują zespół, Exterminatora, grają death metal, aż dudni, grzmi i huczy. Jeńców nie biorą, na kompromisy nie idą, hałasując w imię miłości do ostrej i ciężkiej muzyki. W sercach grają im sentymenty. Głównemu bohaterowi, na przykład, w duszy gra zespół Kombi, młodzieńcza miłość i fanowska fascynacja. Marcyś, bo tak ma na imię główna postać powieści, snuje wspomnienia o swoim odkrywaniu muzyki, utrudnionym przez banalne problemy gospodarcze w późnej jaruzelsko-rakowskiej Polsce Ludowej. I gdy pojawia się szansa na zagranie przed wskrzeszonym połowicznie Kombii, bohaterowie długo się nie zastanawiają. Nawet gdy chodzi o koncert na dożynkach. Tu zatem akcja się zawiązuje.

Jurek, tworząc fabułę i opowiadając historię swoich postaci, korzysta z dobrodziejstwa dwóch planów czasowych. Na współczesnym układa zdarzenia bezpośrednio wiążące się z przygotowaniami do koncertu, okupowanymi przez kolejne niezdrowe kompromisy. Ten retrospektywny poświęca wspomnieniom głównego bohatera. A te dotyczą szczeniackich przyjaźni, pierwszych miłości, naturalnie połączonych z wątkami muzycznymi. Autor opisuje w nich znane wszystkim wychowanym w latach 80. trudności związane ze zdobywaniem kaset do nagrywania z radia, polowania na rzadko wychodzące płyty, w końcu przełom dekad i boom pirackiej fonografii, ale i kłótnie na śmierć i życie. Spory te powodowane różnicami w muzycznych gustach trudno dziś zrozumieć pokoleniom nasto- i dwudziestolatków. Dziś słucha się bowiem wszystkiego, ale pobieżnie, jakby konsumowało się papkę. Dla bohaterów powieści muzyka jest czymś więcej niż nieszkodliwym hobby: jest pasją wymagającą dużych poświęceń.

„Kochanowo i okolice” jest więc powieścią i prowincjonalną, i inicjacyjną, i pokoleniową. Jej autor nie sili się na artystowski bełkot, wykorzystując naturalny, przezroczysty, lekki język, a gdy trzeba – dowcipny, a nieraz nostalgiczny. Nie szarżuje z ironią; wystarcza mu żart i komizm. Nie wstydzi się prowincji niczym Joanna Bator, ale dokonuje jej afirmacji, dalekiej jednak od mitologizowania. Bohaterów opisuje z sympatią, znając się doskonale na muzyce, którą każe im grać w swojej powieści. Nie epatuje wulgaryzmami, chociaż panowie metalowcy nieraz rzucą tutaj grubszym słowem, nie wprowadza scen erotycznych, które w naszej literaturze zwykle stanowią źródło niezamierzonego komizmu. W końcu prowadzi klasyczną narrację, postmodernizm pozostawiając nieudolnym i wiecznie smutnym pogrobowcom Schulza, Gombrowicza i Witkacego.

Przemek Jurek, Kochanowo i okolice, wyd. Anakonda, Warszawa 2013, ss. 454.