Od zawsze śmieszyła mnie moda na buddyzm. A bycie buddystą w naszej cywilizacji ma mniej więcej tyle samo sensu co zostanie Indianinem lub Eskimosem. Nie zmienia to faktu, że od hipisowskiej rewolty buddyzm i religie Wschodu stanowią stały punkt odniesienia dla sporej liczby kontrkulturowych snobów. Co więcej, gdy przyznawanie się do chrześcijaństwa stało się na salonach synonimem obciachu, bo kto by wierzył w gusła i przesądy, to buddyjskie credo dokonane między jednym a drugim kęsem sushi budzi szacunek. To chyba kwestia egzotyki i niewielkich wymagań, jakie niesie ze sobą zachodnia wersja tej religii. Być może chodzi również o to, że buddyzm w zasadzie nie jest konfesyjną religią, a bardziej systemem filozoficznym, w którym wiara w osobowego Boga nie jest konieczna. W każdym razie od kilkudziesięciu lat religie Dalekiego Wschodu stanowią łakomy kąsek dla poszukujących i zblazowanych członków klasy średniej. Jest to również doskonałe środowisko dla hochsztaplerów i samozwańczych guru New Age. Takich jak Michael Roach opisany przez Scotta Carneya w reportażu zatytułowanym „Śmierć na diamentowej górze”.
Bohaterem głównym reportażu tego amerykańskiego dziennikarza jest wspomniany wyżej Michael Roach. Jak wielu z religijnych oszustów, wykazywał się ponadprzeciętną inteligencją oraz umiejętnościami manipulacji. Stworzył on dokrojoną do potrzeb zachodniego człowieka odmianę buddyzmu, którą krytykowali nawet nepalscy czy tybetańscy duchowni. Roach jednak nie przejął się tym faktem, brnąc dalej w swoją misję. Oddziaływanie guru było tak silne, że członkowie jego sekty byli w stanie oddać się kilkuletniemu milczeniu. Ten wmówił im, że to wszystko dla pokoju na świecie. Co więc motywuje człowieka takiego jak Roach? Pieniądze? Te zarobił na handlu diamentami. Duchowe poszukiwania? Na te nie pozwalał cynizm. Może więc pragnienie sławy i potwierdzenie własnej wielkości? A może wszystko po trochu. Roach był trochę niczym Kurtz z „Jądra ciemności”, tyle że nieokrzesanych Murzynów zastąpili wykształceni przedstawiciele zawodów umysłowych. Nie taki więc Murzyn dziki, skoro cywilizowany biały człowiek ulega podobnym sztuczkom.
Oprócz Roacha w reportażu tym pojawia się dwoje innych ważnych bohaterów. To Christie McNally, była żona Roacha, i jej obecny mąż Ian Thorson. Poznajemy ich w prologu, jak odwodnieni i wycieńczeni z głodu i pragnienia mantrują, starając się wejść na wyższy poziom świadomości. I gdy jedno z nich, Thorson, umrze, współwyznawcy pokiwają głową w rezygnacji. Oni żyją, więc jeszcze mogą uzyskać oświecenie. Problem, jaki pojawia się w kwestii oświecenia, jest natury semantycznej. Słowo to co innego znaczy dla mieszkańców Tybetu czy Nepalu, od dzieciństwa wzrastających w kulturze diametralnie innej od zachodniej. Sytuacja wygląda analogicznie z pozostałymi terminami religijnymi. Nie sposób przetłumaczyć ich wiernie komuś, kto mówi i myśli zupełnie inaczej, rozumując innymi kategoriami. Nawet gdy wydaje się to możliwe, takim nie jest. Thorson jest więc nie pierwszym i nie ostatnim żałosnym poszukiwaczem egzotyki i duchowych podniet w innym wszechświecie, którego nie pojmuje. W swoim antropocentrycznym zadufaniu wydaje mu się jednak, że tajniki buddyzmu pojął i pokochał.
Scott Carney, pisząc „Śmierć na diamentowej górze” starał się nie angażować po żadnej ze stron (i tu mogliby uczyć się nasi etatowi reporterzy piszący do „Gazety Wyborczej” swoje tendencyjne nowelki), czego rezultatem jest chłód, z jakim opisuje i domorosłych buddystów, i ich adwersarzy. Przede wszystkim jednak skupia się na biografiach Thorsona i Roacha. Te zaś, zanim się przetną i skrzyżują w dramatycznym uścisku, będą na swój sposób poszukiwaniem sacrum. Obaj bowiem, i Thorson, i Roach, pochodzą z zachodniego świata postreligijnego, który woła o świętość i duchowy wymiar egzystencji. A niewidzący obok siebie bogactwa tradycyjnego chrześcijaństwa młodzi awanturnicy, bez świadomości zagrożenia, ładują się z butami w świat Orientu. Porażające są w tym kontekście opisy demonicznych wizji, jakich podczas medytacji doznaje Thorson. Widzi on boginię Kali pożerającą ludzkie mięso. A jego partnerka, Christie McNally, rani go nożem, gdy sama wciela się w indyjską boginię,
Pojawia się więc pytanie o celowość i samej medytacji, i religijnych praktyk Wschodu, które importowane do świata zachodniego stają się przeszczepem niemogącym się przyjąć. Gdy ludziom trudno w obrębie jednego kraju migrować między odmiennymi kulturowo obszarami, gdy emigracja zawsze rodzi poczucie wykorzenienia, co powiedzieć o tych, którzy porzucają jedną religię dla drugiej? Mało wiemy jeszcze, tak naprawdę, o ludzkiej psychice. A tak prawdopodobnie nie jest w stanie poradzić sobie z takim obciążeniem. Jak przetłumaczyć chrześcijański kod na ten pochodzący z innej cywilizacji? W tym miejscu powinno pojawić się ostrzeżenie o wielkim niebezpieczeństwie czyhającym na tych, którzy eksperymentują na sobie, próbując wyrwać z siebie kulturowe archetypy i zastąpić je nową tkanką. Takie działanie nie może się udać i o tym właśnie pisze Scott Carney w „Śmierci na diamentowej górze”, a jego reportaż jest kolejnym udanym dziełem wydanym przez Wydawnictwo Czarne w Serii Amerykańskiej.
Scott Carney, Śmierć na diamentowej górze. Amerykańska droga do oświecenia, tłum. D. Cieśla-Szymańska, wyd. Czarne, Wołowiec 2016, ss. 315.
0 komentarze:
Prześlij komentarz